خاک قم
تربت قم و شهر قم در روایات معصومین علیهم السلام در حدّ بالایی ستوده شده و در این مجموعه روایات عرضه ولایت ائمه علیهم السلام و قبول ولایت آنان توسط این خاک مقدس، و مقام و صورت ملکوتی قم در آسمان، و رفع بلا از قم و… بحث شده است. به این احادیث توجه می کنیم:
صفوان بن یحیی بَیّاع سابری می گوید: «روزی نزد ابی الحسن امام رضا علیه السلام بودم. پس صحبت قم و اهل قم به میان آمد و صحبت از تمایل آنها به مهدی علیه السلام شد. پس حضرت به آنان مهربانی نشان دادند و فرمودند: خدا از آنان راضی گردد. سپس فرمودند: همانا برای بهشت هشت در است و یکی از آنها برای اهل قم می باشد و آنها برگزیدگان شیعه ما از بین دیگر شهرها هستند، «خمّرالله تَعالی ولایتنا فی طینَتِهِمْ؛ خداوند ولایت ما را با سرشت آنان عجین کرده است».(۱)
در این روایت، بحث عجین شدن خمیره طینت اهل قم با ولایت ائمه علیهم السلام بیان گردیده است و اینکه آنان متولد شده شهرهای دیگر و جمع گردیده در قم هستند و همانان اهل قم و شیعیان منتخب می باشند و یک در بهشت مخصوص اهل قم است.
تربت مقدس
امام صادق علیه السلام: «تربهُ قم مقدَّسهٌ و اهلها منّا و نحنُ منهم لا یریدُهم جَبّارٌ بسُوءٍ الّا عُجِّلَتْ عُقُوبَتُهُ مالَمْ یَخُونوا اخوانَهُم … امّا إِنَّهم انصارُ قائمنا و دُعاهُ حَقِّنا؛(۲) تربت قم مقدس است و اهل آن از ما هستند و ما از آنهاییم. هیچ ستمگری بر آنها قصد بد نکند، مگر اینکه در عقوبت او تعجیل گردد؛ مادامی که اهل قم به برادران خود خیانت نکنند… اما آنها یاران قائم ما و دعوتگران حق ما هستند».
در این حدیث ابتدا خاک قم مستقلاً مقدس شمرده شده است و سپس اهل قم از اهل بیت علیهم السلام شمرده شده اند. همچنین این حدیث، از خلقت شیعه و ائمه علیهم السلام از یک طینت پرده برمی دارد.
پذیرش ولایت
انس بن مالک می گوید: روزی خدمت پیامبرصلی الله علیه و آله نشسته بودم که علی بن ابی طالب علیه السلام وارد شد. پیامبر صلی الله علیه و آله به ایشان فرمود: «جلو بیا! بعد دست به گردن او انداخت و میان دو چشم او را بوسید و فرمود:
ای علی! خداوند ولایت تو را بر آسمانها عرضه کرد، آسمان هفتم برای پذیرش ولایت تو سبقت گرفت، پس خداوند آن را به عرش زینت بخشید. سپس آسمان چهارم پیشی گرفت، و خداوند آن را با «بیت المعمور» زینت بخشید. سپس آسمان دنیا سبقت گرفت، خداوند آن را به ستارگان آذین کرد. سپس ولایت تو را به زمینها عرضه کرد، پس مکه برای پذیرش آن پیشی گرفت و خداوند آن را با کعبه زینت بخشید. بعد مدینه سبقت گرفت، خداوند آن را به واسطه من زینت بخشید. بعد از آن کوفه پیشی گرفت و خدا آن را به واسطه تو زینت داد. بعد قم برای پذیرش ولایت تو پیش قدم شد و خداوند آن را به واسطه عرب (اشعریها) زینت بخشید و دری از دربهای بهشت را به سوی آن باز کرد».(۳)
دفع بلا از قم
امام صادق علیه السلام فرمود: «اذا عَمَّتِ البُلدانَ أَلْفِتَن فَعَلیْکُمْ بِقُمّ و حَوالیها و نواحیها، فاِنَّ الْبَلاءَ مدفوعٌ عَنْها؛(۴) وقتی که فتنه ها همه شهرها را فراگرفت، به شهر قم و اطراف آن روآورید؛ زیرا گرفتاری از قم دفع شده است».
صورت ملکوتی قم در آسمان
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هنگامی که مرا به آسمان چهارم بردند، نگاهم افتاد به قُبّه ای از دُرّ که دارای چهار در و چهار پایه بود، همانند پارچه زربافت سبزرنگ، گفتم: جبرئیل! این چه چیزی است که بهتر از آن را در آسمان چهارم ندیدم؟
جبرئیل گفت: شکل شهری است که به آن قم گفته می شود که بندگان مؤمنخدا در آنجا اجتماع می کنند و در انتظار محمّد و شفاعت او در قیامت و روز حساب به سرمی برند و غم و اندوه و سختیها به آنها روی می آورد».
در روایتی دیگر پیامبرصلی الله علیه و آله آن شهر ملکوتی را خوش رنگ تر از زعفران و عطرآگین تر از مُشک و بُقعه ای سرخ وصف می کند.(۵)
قم، محشر جداگانه
امام صادق علیه السلام می فرماید: «محشر النّاس کُلُّهُمْ الی بیت المقدس الّا بُقْعَهٌ بِاَرْضِ الْجَبَلِ یُقالَ لها قُمُّ، فَإِنَّهُمْ فی حُفَرِهِمْ یُحاسبون و یُحشَرونَ مِنْ حُفَرِهِمْ الی الجنه. ثم قال: اهل قُمّ مَغْفُورٌ لهم؛(۶) محشر مردم همگی به سوی بیت المقدس است، مگر بقعه ای از زمین جبل که به آن قم گفته می شود. پس آنها در قبرهای خود حساب می شوند و از قبر خود به سوی بهشت رهسپار می گردند».
تحلیل و ارتباط دهی بین احادیث مربوط به قم
چنان که گفته شد، قم مدفن حضرت معصومه علیها السلام است و محل دفن هر فردی همان جایی است که خاک سرشت او از آنجا برداشته شده است. و نیز خاک قم مقدس است؛ چون ولایت حضرت علی علیه السلام را بعد از مکه و مدینه و کوفه پذیرفته است و در پذیرش ولایت بر دیگر نقاط دنیا سبقت گرفته است و به خاطر همین سبقت در پذیرش ولایت حضرت علی علیه السلام، دارای فضایل بسیار و لایق سرشته شدن طینت اهل قم از آن و وطن شیعیان گشته است.
اهل قم نیز به خاطر پذیرش ولایت ائمه علیهم السلام و اینکه در تشیع برتر از دیگران هستند و به اصطلاح سرشتشان بیش از دیگران با ولایت علی علیه السلام عجین شده است، دارای فضایلی هستند و لذا از همه شهرها جمع گشته و در قم گردآوری شده اند؛ همان جا که وطن و آشیانه و محل و مرکز شیعیان برگزیده آخر الزمان است.
و از آنجا که قم مدفن اهل قم است و ائمه علیهم السلام اهل قم را چنین معرفی کرده اند: «خمّر الله تعالی ولایتنا فی طینتهم؛ خداوند سرشت آنان را با ولایت ما عجین کرده است»، قم نیز دارای ولایت ائمه علیهم السلام است و به خاطر همین، در آسمان چهارم صورت ملکوتی زیبایی دارد و مشمول ادعیه زیادی از ائمه علیهم السلام گردیده است.
بنابراین، سرّ لیاقت و قابلیت قم، در پذیرش ولایت ائمه علیهم السلاماست و لذا سرشت و وطن شیعیان گشته است و چون حضرت معصومه علیها السلام در آنجا دفن شده، پس طینت او از محل دفنش گرفته شده بود. در نتیجه، فضایلقم همان فضایل سرشت و طینت حضرت معصومه علیها السلام است و ستایش از قم، ستایشاز اوست.
پس تمام اوصاف قم، تجلیل از سرشت خاکی حضرت معصومه علیها السلام است؛ اما تجلیل از روح ملکوتی و ولایت بنیان او، مجالی بس وسیع تر از این عرصه خاکی را می طلبد و ظرفی پرگنجایش تر از کلام! تا او را ستایش کند. نتیجه اینکه خاک قم با تمام قداستش لیاقت قدم گذاری حضرت معصومه علیها السلام را پیدا کرده است و این بالاترین فضیلت برای قم است که بدن آن بانو را امانت دار است.
پی نوشت ها:
۱) بحار الانوار» ج 57، ص 216.
۲) همان، ج 60، ص 219.
۳) همان، ج 60، ص 212.
۴) همان، ص 214.
۵) همان، ص 207.
۶) همان، ص 218.
